Od dłuższego czasu zbierałem materiały na temat tego, co jeszcze pozostało na terenie byłej cementowni Grodziec. Wszyscy (może mocno brzmi) tak ostatnio mocno zajęli się dyskusją na temat tego co dalej z cementownią, że zapomnieli o najważniejszym fakcie czyli realiach i możliwościach technicznych całego obiektu. A fakty są niestety nieubłagalne dla cementowni Grodziec. Jak można by w skrócie opisać to co się działo z obiektem cementowni Grodziec od 11 lipca 1979 roku, gdy podjęto decyzję o wygaszeniu zakładu?
A G O N I A i 37 – letni proces umierania polegający na stopniowym zanikaniu czynności życiowych na danym terenie. Co najgorsze w tym wieloletnim procesie powolnego unicestwienia historii – nikt nie zareagował, stąd stan cementowni na dzień dzisiejszy nie można określić nawet jako dostateczny. Od wielu lat trwa poszukiwanie winnych – zawsze wnioski te same – WIELKI BEZWŁAD, NAD KTÓRYM NIKT NIE POTRAFI ZAPANOWAĆ.
Dla obiektów cementowni (terenu cementowni) w jej 37 letniej historii powolnego wyparowywania, zostało opracowanych kilka ocen i ekspertyz historyczno – technicznych. Do niektórych z nich udało mi się dotrzeć i wnioski z tych dokumentów przedstawiam poniżej.
I ekspertyza – 14 lipca 1979 r.
Zostaje wykonana opinia techniczna dotycząca stanu technicznego obiektów cementowni Grodziec przez prof. dr inż. A. Ledwonia z Politechniki Częstochowskiej. Podaje ona, że na podstawie przeprowadzonej wizji lokalnej, zapoznaniu się z istniejącą dokumentacją konstrukcyjno-budowlaną obiektów cementowni oraz aktualnymi i prognozowanymi deformacjami terenu wywołanymi eksploatacją zawałową pokładu 816 pod cementownią ustalono następujące wnioski i zalecenia:
- aktualny stan konstrukcji obiektów cementowni z uwagi na naturalny proces starzenia powodowany długotrwałym czasem użytkowania oraz uszkodzeniami spowodowanymi eksploatacją górniczą zagraża bezpieczeństwu pracy dlatego też generalnym kierunkiem działania w tym przypadku jest stopniowa likwidacja zakładu
- najbardziej zagrożonymi elementami konstrukcji hali pieców są przeguby w belkach podłużnych, podtrzymujących sklepienia łukowe dachów, dylatacje tych sklepień, słup żelbetowy pomiędzy piecami 4 i 5, pęknięta żelbetowa płyta dachowa nad młynami węglowymi oraz pozostała po zwaleniu się część dachu nad chłodniami
- mając na uwadze gospodarczą potrzebę kraju w zakresie materiałów budowlanych oraz fakt dużego zapotrzebowania na cement w rejonie Zagłębia Śląsko – Dąbrowskiego, może być brana jeszcze pod uwagę czasowa eksploatacja cementowni
- dalsza eksploatacja cementowni jest jedynie możliwa po usunięciu zagrożeń podanych w opinii
- przywrócenie stanu bezpieczeństw użytkowania należy przeprowadzić w następujący sposób: podeprzeć belkę podłużną żelbetową w miejscu przegubu dodatkową konstrukcją stalową, prace te wykonać w oparciu o dokumentację będącą w posiadaniu cementowni, zabezpieczyć przejście pod dylatacją sklepień łukowych przez rozpięcie nad nią siatki stalowej zatrzymującej ewentualnie spadające odłamki betonu, słup żelbetowy w hali pieców pomiędzy piecami 4 i 5 zabezpieczyć przez wykonanie obejmy stalowej pełnej z kątowników i blach, wypełniając betonem powstałą przestrzeń o szerokości około 5 cm z każdej strony między istniejącym słupem a konstrukcją stalową, pękniętą żelbetową płytę nad młynami węglowymi oraz w budynku pakowni rozebrać i wykonać lekkie pokrycie stalowe, rozebrać pozostałą część dachu nad chodnikami, a podporę murowaną wiązara podtrzymującą również szyny prądowe suwnicy przemurować
- występujące deformację terenu wpływają niekorzystnie na współpracujące zespoły urządzeń technologicznych, niejednokrotnie powodując ich unieruchomienie, dla utrzymania całości ruchu tych urządzeń należy przeprowadzić rektyfikację i bieżące naprawy, ponadto należy prowadzić obserwację stanu konstrukcji i w przypadku zaobserwowania jakichkolwiek nieprawidłowości dokonać stosownych przeciwdziałań
Ówczesne kierownictwo cementowni Grodziec w porozumieniu ze Zjednoczeniem Przemysłu Cementowego, Wapienniczego i Gipsowego w Sosnowcu, uwzględniając stan uszkodzeń obiektów oraz nieopłacalności ich napraw i odbudowy, decyduje w oparciu o opisaną powyżej opinię techniczną, zatrzymać po 122 latach działalności ruch cementowni.
II ekspertyza – 1993 r.
Powstaje dokumentacja techniczna pt. „Cementownia Grodziec – studium przekształceń” – Zeszyt I – opis, zeszyt II dokumentacja fotograficzna, Katowice autorstwa: G.Szymańska, W.Tomczyk, R.Wyszyński. Niestety na dzień dzisiejszy nie udało mi się dotrzeć do tego opracowania.
III ekspertyza – sierpień-wrzesień 2000 r.
Na zlecenie Urzędu Miasta w Będzinie powstaje dokumentacja konserwatorska cementowni „Grodziec” autorstwa firmy Archeontus z Czeladzi pod przewodnictwem mgr Teresy Kosmala. Wnioski z opracowanej dokumentacji to m.in.:
- ze względu na brak użytkownika oraz stan zachowania, obiekty cementowni, stanowią zagrożenie dla ludzi tam przebywających. Ich specyfika ogranicza możliwości adaptacyjne. Dlatego autor proponuje wyburzenie obiektów nieużytkowanych, pozostających w stanie ruiny z wyłączeniem hali pieca obrotowego nr 1. Obiekty do zachowania i wyburzenia określono poniżej;
- dla obiektów wyburzonych należy opracować szczegółową dokumentację konserwatorską w formie np. białych kart lub inwentaryzacji budowlanej;
- w miejscu obiektów wyburzanych należy lokalizować obiekty o bryle i kubaturze nawiązującej do obiektów wyburzanych;
- w celu zachowania tzw. ,,pamięci miejsca” teren cementowni powinien być zagospodarowany w sposób uwzględniający przestrzenne rozmieszczenie i formę architektoniczną obiektów cementowni W tym celu:
- Jego zagospodarowanie powinno być rozwiązane kompleksowo dla całego obszaru.
- Należy utrzymać podstawowe ciągi komunikacyjne cementowni.
- Nowoprojektowane obiekty powinny nawiązywać do form przestrzennych i architektonicznych obiektów cementowni.
- Dla terenu cementowni należy wykreować nową funkcję np. tereny usługowe, nieuciążliwej produkcji poprzez opracowanie koncepcji zagospodarowania w ramach konkursu urbanistycznego – architektonicznego.
- Nowo wykreowane funkcje winny być wpisane w plan miejscowy terenu.
Obiekty pochodzące z I-ego etapu dziejów cementowni – lata 1857 – 1909 r.
Obiekt nr 1 – Budynek administracji (pierwotnie również mieszkanie dyrektora).
Murowany z kamienia i cegieł, o drewnianej konstrukcji stropów. Prawdopodobnie z obiektu tego korzystał jeszcze pierwszy dyrektor cementowni Emil Konaszewski. Oznaczało by to że obiekt ten pochodzi z przed 1880 roku.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany zdewastowany, zachowane są jedynie ściany, brak stropów, stolarki okiennej i drzwi.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekty pochodzące z II-ego etapu dziejów cementowni – lata 1910 – 1924 r.
Obiekt nr 2 – Warsztaty mechaniczne – obiekt najprawdopodobniej zaadaptowany do tej funkcji, murowany z kamienia. Ze względu na rodzaj materiału jakiego użyto do budowy można przypuszczać że obiekt pochodzi z okresu przed budową cementowni to jest przed roku 1925 r.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany zdewastowany, zachowane są jedynie ściany, brak stropów, stolarki okiennej i drzwi.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 3 – Garaż i pomieszczenie OSP – obiekt murowany otynkowany, obecnie warsztat samochodowy, prawdopodobnie adaptowany z budynku o innej funkcji, na planie sytuacyjnym cementowni z roku 1933 budynek określono jako stary magazyn, stąd można przypuszczać, że pochodzi on z okresu z przed roku 1925 r.
Stan zachowania – obiekt użytkowany przez Firmę UNI, zachowany w stanie zadowalającym.
Wskazania – obiekt do zachowania.
Obiekt nr 4 – Hala pieca obrotowego nr 1 – 1910 rok, o konstrukcji ramowej żelbetowej, wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany zdewastowany.
Wskazania – obiekt do adaptacji – obiekt pochodzi z początkowego okresu wdrażania technologii produkcji cementu z zastosowaniem pieców obrotowych i metody produkcji mokrej. Jest szczególnie wartościowy dla historii przemysłu cementowego.
Obiekt nr 5 – Komin pieca obrotowego nr 1 – 1910 rok, wys. 45 m, murowany z cegły, konstrukcja kolista wzmocniona.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada uszkodzenie konstrukcji nośnej oraz duże odchylenie od pionu.
Wskazania – obiekt do zachowania jako akcent krajobrazowy (ostateczną decyzję należy poprzedzić ekspertyzą konstrukcyjną).
Obiekty pochodzące z III-ego etapu dziejów cementowni – lata 1925 – 1939 r.
Obiekt nr 6 – Hala surowca – 1927 r., konstrukcja żelbetowa.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy nośne słupów i belek nośnych.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 7 – Skład węgla – 1927 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły, pojemność 27 tys. m³.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Hala młynów węglowych i suszarni – 1927 r., kubatura 15 tys. m³, konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 8 – Hala klinkru – 1927 r., kubatura 57 tys. m³, konstrukcja żelbetowa.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, zdewastowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy nośne słupów i belek nośnych.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 9 – Młyn węglowy ,,TIRAX” – 1938 r. – konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły,
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, zdewastowany, naruszona konstrukcja budynku.
Wskazania – obiekt do wyburzenia, obszar należy zagospodarować obiektem o podobnej formie.
Obiekt nr 10 – Szlamowniki – 1927 r., konstrukcja żelbetowa, ramowa, wypełniona murem z cegły, zawiera 11 zbiorników żelbetowych o pojemności 300 m³ każdy oraz elewatory szlamowe.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone słupy nośne ścian.
Wskazania – obiekt do wyburzenia, obszar należy zagospodarować obiektem o podobnej formie.
Obiekt nr 11 – Hala pieców obrotowych 2÷4 – 1927 r.
Stan zachowania – obiekt nie użytkowany, w ruinie, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy nośne konstrukcji i dachu.
Wskazania – obiekt do wyburzenia, obszar należy zagospodarować obiektem o podobnej formie.
Zbiorniki węgla mielonego – 1927 r.
Stan zachowania – obiekt nie użytkowany, zdewastowany zlokalizowany we wschodniej części hali pieców obrotowych nr 2-4, konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej.
Wskazania – obiekt do wyburzenia, obszar należy zagospodarować obiektem o podobnej formie.
Obiekt nr 12 – Komin pieca obrotowego nr 3, o wys. 48 m, 1927 r., wolnostojący na cokole żelbetowym o przekroju ośmiokątnym, komin murowany wzmocniony obręczami stalowymi 32 szt.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej i znaczne odchylenie od pionu.
Wskazania – obiekt do zachowania jako akcent krajobrazowy, (ostateczną decyzje należy poprzedzić ekspertyzą konstrukcyjną).
Obiekt nr 13 – Komin pieca obrotowego nr 2 – 1928 r., o wys. 48 m, wolnostojący na cokole żelbetowym o przekroju ośmiokątnym, komin murowany wzmocniony obręczami stalowymi 32 szt.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej i znaczne odchylenie od pionu.
Wskazania – obiekt do zachowania jako akcent krajobrazowy, (ostateczną decyzje należy poprzedzić ekspertyzą konstrukcyjną).
Obiekt nr 14 – Komin pieca obrotowego nr 4 – 1930 r., o wys. 48 m wolnostojący na cokole żelbetowym o przekroju ośmiokątnym, komin murowany wzmocniony obręczami stalowymi 32 szt.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej i znaczne odchylenie od pionu.
Wskazania – obiekt do zachowania jako akcent krajobrazowy, (ostateczną decyzje należy poprzedzić ekspertyzą konstrukcyjną).
Obiekt nr 15 – Komin pieca obrotowego nr 5 – 1938 r. o wys. 48 m wolnostojący na cokole żelbetowym o przekroju ośmiokątnym, komin murowany wzmocniony obręczami stalowymi 32 szt.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej i znaczne odchylenie od pionu.
Wskazania – obiekt do zachowania jako akcent krajobrazowy, (ostateczną decyzje należy poprzedzić ekspertyzą konstrukcyjną).
Obiekt nr 16 – Tunel transportera klinkru na halę klinkru i z hali do młynów cementowych – 1927 r., konstrukcja żelbetowa.
Stan zachowania – obiekt nie użytkowany, zdewastowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone słupy nośne ścian.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 17 – Tunel transportera cementu do silosów (konwojer) 1927 – 1938 r., konstrukcja ramowa żelbetowa, wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nie użytkowany, zdewastowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone elementy konstrukcji nośnej.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 18 – Silos I – 1927 r., wykonany z bloków betonowych.
Obiekt nr 19 – Silos II – 1927 r., wykonany z bloków betonowych.
Obiekt nr 20 – Silos III – 1928 r., wykonany z bloków betonowych.
Obiekt nr 21 – Silos IV – 1930 r., wykonany z bloków betonowych.
Silosy I-IV rozpatrywane wspólnie wraz z tunelem transporterów.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, zdewastowany, (konstrukcja silosów zachowana w stanie zadowalającym.
Wskazania – obiekty do wyburzenia ze względu na trudności adaptacyjne.
Obiekt nr 22 – Pakownia – 1927 r., konstrukcja żelbetowa, ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nie użytkowany, zdewastowany, wg opinii dotyczącej szkód górniczych z 1977 roku posiada zniszczone słupy nośne ścian.
Wskazania – obiekty do wyburzenia, obszar należy zagospodarować obiektem o podobnej formie z uwzględnieniem bryły silosów.
Młyny cementu i hala motorów – 1927 r., obiekt wydzielony we wnętrzu pakowni, konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – nieistniejący.
Obiekt nr 23 – Silos V – 1938 r., (rozpoczęcie budowy), wykonany z bloków betonowych.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, w stanie zadowalającym.
Wskazania – obiekt do wyburzenia ze względu na trudności adaptacyjne.
Obiekt nr 24 – Podstacja 380 wolt – 1927 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nie użytkowany, zachowany w stanie zadowalającym.
Wskazania – obiekt do zachowania i adaptacji do nowych funkcji.
Obiekt nr 25 – Fabryka beczek, później magazyn główny – 1928 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt użytkowany (produkcja foteli samochodowych), zachowany w stanie zadowalającym.
Wskazania – obiekt do zachowania i adaptacji do nowych funkcji.
Obiekt nr 26 – Kotłownia CO – 1928 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, ulega dewastacji.
Wskazania – obiekt do zachowania i adaptacji do nowych funkcji.
Obiekt nr 27 – Stolarnia i magazyn modeli – 1928 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt użytkowany.
Wskazania – obiekt do zachowania i adaptacji do nowych funkcji.
Obiekt nr 28 – Parowozownia ( dwa budynki) – 1928 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekty nieużytkowane w ruinie.
Wskazania – obiekty do wyburzenia.
Obiekt nr 29 – Magazyn paliw i smarów – przed 1933 r., obiekt murowany otynkowany (fotografia poniżej).
Stan zachowania – obiekt użytkowany (Firma UNI), przebudowany.
Wskazania – obiekt do zachowania.
Obiekt nr 30 – Stacja pomp wody użytkowej – przed 1933 r., obiekt murowany otynkowany.
Stan zachowania – obiekt w ruinie.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 31 – Szalety – przed 1933 r., obiekt murowany otynkowany, (brak fotografii okres wegetacji).
Stan zachowania – obiekt w ruinie.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 32 – Transformatory 2 kV – przed 1933 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły, (brak fotografii – okres wegetacji).
Stan zachowania – obiekty nieużytkowane, ulegają dewastacji.
Wskazania – obiekt do zachowania i adaptacji do nowych funkcji.
Obiekt nr 33 – Podstacja 2kV – przed 1933 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły. (brak fotografii – okres wegetacji).
Stan zachowania – obiekty nieużytkowane, zdewastowane.
Wskazania – obiekt do zachowania i adaptacji do nowych funkcji.
Obiekt nr 34 – Portiernia, stołówka i łaźnia – przed 1933 r., obiekt murowany z cegły (fotografia poniżej).
Stan zachowania – obiekt użytkowany (Firma UNI), zachowany w stanie dobrym, obecnie użytkowany jako biuro, sklep i warsztat samochodowy.
Wskazania – obiekt do zachowania.
Obiekt nr 35 – Budynek mieszkalny – przed 1933 r., obiekt murowany z cegły. (brak fotografii)
Stan zachowania – obiekt użytkowany jako magazyn, zachowany w stanie dobrym.
Wskazania – obiekt do adaptacji.
Obiekty pochodzące z IV-ego etapu dziejów cementowni – lata 1945 – 1979 r.
Obiekt nr 36 – Budynek napędu kolejki linowej – 1959 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, zachowany w stanie ruiny.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 37 – Budynek stacji wyładowczej – 1959 r., konstrukcja żelbetowa ramowa wypełniona murem z cegły.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, zachowany w stanie ruiny.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 38 – Warsztaty szkolne – obiekt murowany, przeszklony.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, zachowany w stanie zadowalającym.
Wskazania – obiekt do zachowania.
Obiekt nr 39 – Budynek biura nr 2 – barak otynkowany.
Stan zachowania – obiekt użytkowany, zachowany w stanie dobrym.
Wskazania – obiekt do adaptacji.
Obiekt nr 40 – Przesypownia cementu 1976 r. – konstrukcja stalowa.
Stan zachowania – obiekt użytkowany, zachowany w stanie dobrym.
Wskazania – obiekt do zachowania, kontynuacja obecnego sposobu użytkowania.
Obiekt nr 41 – Łaźnia zakładowa – obiekt murowany, dwukondygnacyjny.
Stan zachowania – obiekt użytkowany przez ZOZ, zachowany w stanie dobrym.
Wskazania – obiekt do adaptacji.
Obiekt nr 42 – Magazyn gazów – obiekt murowany z cegieł.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, w stanie ruiny.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 43 – Podstacja elektrofiltrów – obiekt o konstrukcji żelbetowej.
Stan zachowania – obiekt użytkowany, adaptowany na wędzarnie ryb.
Wskazania – obiekt do zachowania.
Obiekt nr 44 – Podstacja 6kV – obiekt o konstrukcji żelbetowej.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, w stanie ruiny.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 45 – Hala żelbetowa o nieznanym przeznaczeniu.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, w stanie ruiny.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Obiekt nr 46 – Obiekt o nieznanym przeznaczeniu o konstrukcji żelbetowej.
Stan zachowania – obiekt nieużytkowany, w stanie ruiny.
Wskazania – obiekt do wyburzenia.
Inwentaryzacja obiektów byłej cementowni Grodziec – stan na o8.2010 r. – autor: Rafał Lipiński.
Wg grafiki i dokumentacji technicznej z 2000 r. na terenie cementowni Grodziec znajdowało się 46 obiektów lub ich ruin (47 i 48 to moje własne propozycje nie ujęte w dokumentacji historycznej z 2000 r.). Wnioski podsumowujące z powyższej dokumentacji streszczam poniżej:
OBIEKTY:
1,2,6,7,8,9,10,11,16,17,18,19,20,21,22,23,24,28,30,31,36,37,42,44,45,46 – (26 obiektów z 46) do wyburzenia.
OBIEKTY:
3, 4, 5,12,13,14,15,25,26,27,29,32,33,34,35,38,39,40,41,43 – (20 obiektów z 46) z możliwością do zaadaptowania/remontu i adaptacji.