Wczoraj tj. 17 października 2016 r. odbyło się kolejne spotkanie z cyklu “Ratujemy cementownię Grodziec” – jednak o nim w kolejnym wpisie. Ja postanowiłem dzisiaj, że zaprezentuje chronologicznie wszystkie dotychczasowe pomysły na zaadaptowanie tego obiektu, jakie miały do tej pory miejsce, aby pokazać czytelnikom i osobom zainteresowanym ty tematem ile to już razy obiecywano nam “coś w tej sprawie” i niestety się nie udało. Mam nadzieję, że ten wpis uporządkuje również wiedzę innych osób, które próbują się zaangażować w ratowanie naszej perełki, a nie do końca znają kolejność zdarzeń i historię jaka wiąże się z tym obiektem. Z tego czy innego powodu. Nie będę prezentował w tym wpisie własnych, wyrobionych poglądów na ten temat, bo już wielokrotnie przedstawiałem je na łamach wcześniejszych moich wypowiedzi, które dość łatwo można odnaleźć w archiwum. Skupimy się dzisiaj na wirtualnym spacerze, oczami wyobraźni byłych wizjonerów, po cementowni Grodziec.

I koncepcja zaadaptowania obiektu cementowni Grodziec pod funkcję Muzeum Przemysłu Cementowego pojawiła się już w 1979 roku (czyli tuż po zamknięciu cementowni w lipcu 1979 r.) i została wykonana na zlecenie Inwestora czyli Zjednoczenie Przemysłu Cementowego, Wapiennego i Gipsowego w Sosnowcu przez Przedsiębiorstwo Projektowania i Realizacji Inwestycji Przemysłu Cementowego, Wapienniczego i Gipsowego we wrześniu 1979 r. (koncepcja poniżej). Mnie osobiście się ona bardzo podoba gdyż była w pewnym sensie kontynuacją funkcji.

Koncepcja Muzeum Przemysłu Cementowego.

Co ciekawe II koncepcja powstała również we wrześniu 1979 r. Przedsiębiorstwo Projektowania i Realizacji Inwestycji Przemysłu Cementowego, Wapienniczego i Gipsowego pracowało również nad inną koncepcją zaadaptowania tego obiektu pod “Zakład produkcji ścian działowych plaster pszczeli” dla firmy Mont-Gips. Z uwagi jednak na liczne prace budowlano-montażowe oraz konieczność wykonania dużej ilości maszyn i urządzeń pod przygotowanie nowej linii produkcyjnej (której czas określono na 12-18 miesięcy) – prawdopodobnie z pomysłu zrezygnowano (poniżej koncepcja).

Koncepcja – Zakład produkcji ścian działowych plaster pszczeli.

Następne lata to stopniowa agonia cementowni Grodziec i terenu, na którym się znajduje. W każdym razie nie udało mi się znaleźć żadnych innych opracowań sprzed 2000 r. Co prawda w jednym z posiadanych przeze mnie dokumentów znalazłem taką informację, iż została sporządzona w 1991 r. dokumentacja stanu technicznego obiektów cementowni Grodziec przez architekta Ryszarda Wyszyńskiego – ale nie udało mi się dotrzeć jak na razie do tej dokumentacji. W Urzędzie Miasta Będzina też o niej nikt nie słyszał z obecnych pracowników, a ludzie którzy mogliby jeszcze taką wiedzę posiadać, już po prostu tam nie pracują.

Od 2000 roku miastem Będzin zarządza prezydent Antoni Marcinkiewicz i za jego kadencji w okresie sierpień-wrzesień 2000 r. zostaje opracowana dokumentacja konserwatorska przez firmę Archeontus z Czeladzi pod przewodnictwem Teresy Kosmali (późniejszej burmistrz miasta Czeladzi) na zlecenie Urzędu Miasta Będzina.

W 2001 r. (tj. 15 listopada) Miasto Będzin ogłasza konkurs. Celem konkursu jest wyłonienie pomysłu, który pozwoli wykreować nowe funkcje dla cementowni i określić jej przeznaczenie. Ma on również stanowić podstawę do podjęcia przyszłych działań inwestycyjnych na tym terenie. W konkursie mogą uczestniczyć jako autorzy prac zarówno studenci architektury oraz osoby fizyczne, które mają pewne doświadczenie w sporządzaniu podobnych opracowań. Termin składania prac konkursowych upływa z dniem 15 czerwca 2002 r. Patronat nad konkursem obejmuje Prezydent Miasta Będzina, zaś koordynatorem konkursu zostaje miejscowy architekt dr inż. architekt Romuald Malina. Ideą, której przyświecał zorganizowany konkurs, było wykreowanie przez jego uczestników pomysłu na przyszłe zagospodarowanie Cementowni Grodziec – jednego z najstarszych tego typu obiektów w Europie. Uwieńczeniem konkursu miało być wyłonienie najlepszej koncepcji urbanistyczno – architektonicznej, w oparciu o którą, na terenie Cementowni,  będą realizowane określone zamierzenia inwestycyjne. Do konkursu wpłynęło 16 prac. Cechowała je  różnorodna technika wykonania, bogatość pomysłów oraz ciekawe rozwiązania organizacji przestrzeni tej części miasta. Pojawiały się m.in. propozycje przeznaczenia Cementowni dla funkcji mieszkaniowej, rekreacyjnej, targowo-wystawowej, edukacyjno-rozrywkowej. Zaprezentowane projekty proponowały kierunki dalszych działań, które pozwoliłyby harmonijnie uporządkować ten unikatowy zabytek przemysłu cementowego. Należy zaznaczyć, iż wszystkie prace spełniły postawione przez organizatorów wymagania konkursowe i zostały poddane ocenie.

Wyboru najlepszych prac dokonała komisja konkursowa w składzie:

Wiceprezydent Miasta Będzina  – Pan Leszek Zagórny

Prowadzący konkurs  z ramienia Politechniki Śląskiej (Wydział Architektury i Urbanistyki) – Pan  Romuald Malina

Z-ca Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Pani Ewa Caban

Pracownik Służby Ochrony Zabytków – Pan Adam Szewczyk

Przewodnicząca Komisji Rozwoju – Pani Bożena Łapaj

Naczelnik Wydziału Rozwoju i Promocji – Pani Bożena Konieczny

Naczelnik Wydziału Inżynierii Miejskiej – Pan Stanisław Surmik

Z-ca Naczelnika Wydziału Inżynierii Miejskiej – Pani Barbara Czenik

Biuro Prasowe – Pani Marzena Karolczyk

Architekt – Pan Tomasz Delowski

Przedsiębiorca i mieszkaniec Będzina –  Pan Tadeusz Lemański

Sekretarz -Inspektor WRiPM – Pani Magdalena Rogowicz

Zgodnie z przyjętymi początkowo założeniami konkursowymi każdy z członków jury, po szczegółowym zapoznaniu się z przedłożonymi pracami, mógł dokonać wyboru jednej najlepszej. Głosowanie odbyło się w sposób tajny, na specjalnie przygotowanych wcześniej formularzach konkursowych. Ponadto każdy z głosujących mógł przyznać wyróżnienia dla minimum dwóch prac, ale nie więcej niż pięciu. Wynik przeprowadzonego głosowania był jednak trudny do rozstrzygnięcia, gdyż przyznawane głosy rozkładały się nierównomiernie i nie było zdecydowanego faworyta. Wobec tego komisja, po krótkiej dyskusji, zadecydowała, aby przyznać główną nagrodę równorzędnie dla trzech prac, a także wyróżnić autorów trzech prac konkursowych. Następnie przy udziale członków jury miało miejsce otwarcie kopert i ujawnienie wykonawców nagrodzonych prac.

I tak  NAGRODY GŁÓWNE przypadły następującym osobom:

1. Maria Duda, Justyna Harazim – Zespół mieszkaniowo-rekreacyjny.
2. Rafał Lipiński, Rafał Bugajski – Multimedialne centrum wiedzy o świecie.
3. Paulina Wieczorek, Daniel Rucki (nie ustaliłem tytułu pracy)

Poniżej prezentacja ich prac.

Praca nr 1 – Maria Duda, Justyna Harazim – Zespół mieszkaniowo-rekreacyjny.

  Praca nr 2 – Rafał Lipiński, Rafał Bugajski – Multimedialne centrum wiedzy o świecie.

Praca nr 3 – Paulina Wieczorek, Daniel Rucki .

Zostały przyznane również 3 wyróżnienia.

1. Rafał Blachut, Maria Graczyk.
2. Joanna Matloch, Dorota Waluś – Cztery Sceny.
3. Iwona Burliga, Agnieszka Kabycz – Laboratoria Bio-Techniczne.

Wyróżnienie nr 1 – Joanna Matloch, Dorota Waluś – Cztery Sceny.

Wyróżnienie nr 2 – Iwona Burliga, Agnieszka Kabycz – Laboratoria Bio-Techniczne.

Pracy z wyróżnieniem nr 1 nie ustaliłem.

Praca pod nazwą “Ponad historią” otrzymała dyplom Konserwatora Zabytków w Katowicach za poszanowanie wartości zabytkowych. Autorami pracy są architekci Barbara Borowik i Jarosław Krysiak.

A oto pozostałe prace, które zostały nadesłane na konkurs, a nie znalazły uznania w oczach jury konkursowego.

Invalid Displayed Gallery

Po rozstrzygnięciu konkursu jesienią 2002 r. zmienia się gospodarz terenu, nowym prezydentem miasta Będzina zostaje Radosław Baran i temat cementowni znika na jakiś czas z “tapety” miasta Będzina. Nowy prezydent miasta skupia się bardziej na projektach powiązanych z ścisłym centrum Będzina (śródmieście, dworzec PKP, wzgórze zamkowe). W lipcu 2008 r. miasto Będzin zgłasza obiekt i teren wokół cementowni Grodziec do projektu ACT4PPP – międzynarodowe działania na rzecz partnerstwa publiczno-prywatnego ( w ramach, którego jako kluczowy etap ekspertyz mają się odbyć warsztaty charrette). W ich wyniku ma powstać projekt urbanistyczny z analizą opłacalności i wytycznymi do planu miejscowego. Miasto Będzin wraz z takimi miastami jak Sopot, Poznań zostaje beneficjentem tego projektu, który ma zostać zorganizowany w większości ze środków Unii Europejskiej. W lutym 2010 r. miasto Będzin ogłasza przetarg na zorganizowanie warsztatów charrette, który wygrywa pracownia MAU Mycielski Architecture & Urbanism z Warszawy z firmą doradczą Investis. W kwietniu 2010 r. zostają przeprowadzone warsztaty charrette.

Od 20 do 23 kwietnia w warsztatach bierze udział kilkadziesiąt osób m.in. samorządowcy, specjaliści, architekci, urbaniści, pracownicy urzędu, przedstawiciele organizacji pozarządowych, mieszkańcy w tym przedstawiciele podmiotów deklarujących zainteresowanie inwestycjami na obszarze byłej cementowni m.in. Johann Bros reprezentujący Galerią Szyb Willsona, Pro Invest Sp. z o.o. oraz Marcin Majchrowicz prezes spółki EF Investments. Potencjalni inwestorzy przedstawili podczas warsztatów dwie różne ideowe koncepcje zagospodarowania obszaru byłej cementowni. W odpowiedzi zespół projektantów przygotował dwie wizje funkcjonalno-przestrzenne. Obje wizje jakkolwiek treściowo różne, uwzględniały potrzebę harmonijnego, zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju społeczno-środowiskowo-gospodarczego rozwoju dzielnicy Grodziec i miasta Będzina. Poniżej przypomnienie opisanych powyżej koncepcji.

Koncepcja nr 1 – EF Investments.

Koncepcja nr 2 – Pro Invest Sp. z o.o.

Więcej o warsztatach można przeczytać tutaj. Przedmiotowe warsztaty miały ułatwić Gminie Będzin właściwej strategii rozwoju cementowni Grodziec. Wg opracowania Macieja Mycielskiego J. Bros odniósł się pozytywnie do zaprezentowanej przez projektantów koncepcji centrum sztuki współczesnej, a także do całego przebiegu warsztatów, jako okazji do uwolnienia społecznej energii i zaangażowania. Korzystając z obecności wiceprezydenta Będzina, Wojciecha Szymczyka, przekazał na piśmie warunki swojego zaangażowania jako generalnego inwestora oraz pytania dotyczące warunków zaangażowania miasta. Czy i jak miasto zareagowało na te warunki niestety nie dowiedzieliśmy się, gdyż w listopadzie 2010 r. zmienia się gospodarz miasta i terenu i historia się powtarza. Temat cementowni Grodziec znowu zostaje odłożony na bok (czy inaczej mówiąc zamieciony pod dywan), bowiem pojawiają się ważniejsze projekty do zrealizowania. Trwa dalsza agonia cementowni.

W 2013 r. trafia do mnie studentka Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej, która przymierza się do opracowania projektu inżynierskiego w ramach studiów (Katedra Historii i Teorii Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach) w celu udostępnienia jej przeze mnie posiadanych materiałów na temat cementowni. Wkrótce po tym powstaje praca inżynierska pn. “Projekt rewitalizacji budynku byłej pakowni cementowni Grodziec”, a jej promotorem zostaje prof. zw. dr hab. inż. arch. Andrzej Niezabitowski.

autor: Katarzyna Zielińska

Ideą projektu jest stworzenie przestrzeni, która służyłaby zarówno mieszkańcom dzielnicy Grodziec, jak i przyjezdnym oraz podniosłaby walory estetyczne oraz użytkowe poprzemysłowego terenu Cementowni Grodziec. Zakres projektu opiera się na trzech stopniach dokładności. Pierwsz z nich, najbardziej ogólny, wyznacza kierunki zmian dla całego kompleksu zabudowań i terenu Cementowni Grodziec. Zakłada on cztery podstawowe profile funkcjonalne (profil artystyczno-muzealny, edukacyjno-kongresowy, sportowo-rekreacyjny i funkcje pomocnicze). Drugi i trzecie stopień dokładności dotyczą budynku pakowni, który został zaprojektowany na wielofunkcyjny obiekt o trzech głównych częściach : Centrum Konferencyjne, Muzeum Grodźca i Obserwatorium Astronomiczne. Ze względu na bardzo zły stan techniczny większości konstrukcji tego obiektu w projekcie zachowano wszystkie pięć silosów, ceglaną ścianę zachodnią(na której znajduje się historycznie umiejscowiona data 1929) i ceglaną ścianę wschodnią. Starą konstrukcję żelbetową zastąpiono w projekcie nową, składającą się z siatki żelbetowych słupów (jej prawidłowość odpowiada pierwotnemu założeniu obiektu) i opierających się na nich parabolicznych kratownic, które tworzą kubaturę odpowiadającą kształtowi pierwotnego budynku pakowni, co było zalecane w ekspertyzie konserwatorskiej. Strefy wejściowe do obiektu zaakcentowane są poprzez wprowadzenie placów przedwejściowych, w które wkomponowano oczka wodne oraz historycznie umiejscowione tory, które zaadaptowano w zieleń i ławki dla użytkowników tarasu przylegającego do południowej elewacji. Elewacja południowa i północna w większości jest przeszklona, co wynika z umiejscowienia w obiekcie nowych funkcji, wymagających przepisowo dopływu światła słonecznego. Sale umiejscowione przy tych elewacjach są kolejno od południa salami warsztatowni, konferencyjnymi i świetlicami, a od strony północnej salą cateringową, pomieszczeniami administracji, salkami nauczycieli i pomieszczeniami technicznymi. W silosach umieszczono funkcje, które wymagają ograniczonego dostępu światła. Wśród nich sale projekcji 3D (prezentacji nowych technologii z wyświetlaniem naściennym, historyczne w Muzeum Grodźca, gdzie obraz wyświetlany jest bezpośrednio wewnątrz cylindra i astronomiczne w Obserwatorium Astronomicznym, gdzie obraz wyświetlany jest bezpośrednio w przestrzeni za pomocą grupy projektorów).

Na program Centrum Konferencyjnego składają się dwie duże aule wykładowe(w tym jedna przystosowana do projekcji 3D), z wspólnym zapleczem cateringowym oraz salki warsztatowe i konferencyjne, które mogą być dowolnie kształtowane i posiadają własne węzły sanitarne. W części północnej znajdują się funkcje pomocnicze tzn. serwerownia, zaplecze kuchenne salki cateringowej, sanitariaty, szatnia, zaplecze socjalne pracowników i pomieszczenie gospodarcze. Administracja centrum została zaprojektowana na wyższej kondygnacji, której kubatura odpowiada istniejącemu tam wcześniej tunelowi konwojera. Poza pomieszczeniami pracowniczymi zaprojektowano tam małą salkę konferencyjną oraz poczekalnię. Muzeum Grodźca znajduje się w środkowej sekcji budynku. Znajduje się w nim powierzchnia wystawowa oraz świetlice dla dzieci z dzielnicy. Pierwsza funkcja wynika z potrzeby promowania historii Grodźca, który jako dzielnica Będzina posiada spore dziedzictwo historyczne. Takie umiejscowienie sal miało zapewnić bezpieczne miejsce do nauki i rozwijania własnych pasji. Wschodnią część obiektu przeznaczono na Obserwatorium Astronomiczne. Uzasadnieniem tej funkcji jest fakt, że w okolicy cementowni(a dokładniej na Górze Św. Doroty) miały już miejsce spotkania w tej tematyce, jednak nie miały one żadnego zaplecza technicznego. Jako spora atrakcja turystyczna obserwatorium zostało zaprojektowane z myślą o dostępnych najnowszych technologiach wyświetlania obrazu w 3D, które pozwoliłyby na przyciągnięcie sporej rzeszy odwiedzających. Sala projekcyjna została umiejscowiona na parterze, natomiast sala teleskopowa na dachu najwyższego silosa, aby zminimalizować dopływ światła z przyległych obszarów. Główne zaplecze techniczne całego obiektu stanowią 3 budynki umiejscowione przy jego zachodniej elewacji(byłe podstacje), w których znajduje się główna centrala wentylacyjna, rozdzielnia elektryczna i kotłownia z magazynem. Zachowanie tej odległości od samego budynku byłej pakowni umożliwia łatwe wykonywanie związanych z nimi czynności (duży plac gospodarczy przed, izolacja zielenią) przy jednoczesnym niezakłócaniu funkcjonowania całego kompleksu.

Na przełomie 2013/2014 r. trafia do mnie kolejna studentka architektury Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej, która przymierza się do opracowania projektu dyplomowego w ramach studiów na Katedrze Historii, Projektowania i Teorii Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach. W 2014 r.  powstaje praca magisterska pn. “Projekt koncepcyjny rewitalizacji terenu byłej Cementowni “Grodziec” i adaptacji budynku dawnej pakowni”, a jej promotorem zostaje dr inż. arch. Rafał Radziewicz-Winnicki.

autor: arch. Karolina Haba-Kwaśniewska

Punktem docelowym projektu pt. ” Projekt koncepcyjny rewitalizacji terenu byłej Cementowni „Grodziec” i adaptacji budynku dawnej pakowni” było określenie kierunku, który pozwoliłby na stworzenie nowego ośrodka kultury, biznesu i rekreacji z wykorzystaniem starych, opuszczonych aczkolwiek niepowtarzalnych przestrzeni. Autorka koncentruje się na działaniu prowadzącym do ożywienia opustoszałego i smutnego „obrazu” jaki stanowi zespół obiektów byłej Cementowni „Grodziec” wraz z najbliższym otoczeniem. Takie podejście prowadziłoby do znalezienia oraz zastosowania nowych funkcji, które sprawiłyby, iż kompleks rozpocząłby „drugie życie”. Myślą przewodnią jest wyjście naprzeciw potrzebom zarówno mieszkańców jak i społeczeństwa ” z zewnątrz ” tzn. turystów i potencjalnych użytkowników projektowanego miejsca. Działania te zapewniłyby:

– harmonijny i wielostronny rozwój miasta

– przystosowanie stanu zagospodarowania miasta do zmiennych potrzeb społeczeństwa

– poprawę jakości środowiska i życia użytkowników

Przekładając słowa na sam projekt – w efekcie zaadaptowano budynek dawnej pakowni (wraz z silosami) na centrum kulturalno – edukacyjne, które posiadałoby także funkcję konferencyjną. Prócz sal szkoleniowych i wykładowych pojawiła się tam także galeria sztuki oraz sale warsztatów artystycznych skierowanych zarówno dla dzieci, młodzieży ale także dla dorosłych. Pozostałe budynki w projekcie zachowano ze względu na wartość historyczną i architektoniczną – Szlamowniki, Hala Pieca Obrotowego nr 1 – pozostawiono w formie „żywej ruiny” z możliwością adaptacji w przyszłości. Z budowli istniejących pozostawiono również Kominy Pieców Obrotowych, które są nie tylko dominantami wysokościowymi ale także elementami nadającymi miejscu niepowtarzalny charakter. Zaprojektowano również trzy nowe obiekty formą zbliżone do istniejących silosów, które mogłyby pełnić funkcję uzupełniającą, tzn: hotelarską, gastronomiczną lub biurową. Całe założenie dopełniono terenami zieleni harmonijnie współgrającymi zarówno z terenami zieleni istniejącej jak i z zabudową należącą do kompleksu.

W okresie 2010, a 2016 r. powstały jeszcze co najmniej 2 inne koncepcje architektoniczne wykonane przez studentów architektury bowiem pamiętam, że udzielałem im materiałów do tych prac. Niestety pomimo obietnicy udostępnienia mi późniejszych efektów tej pracy, nie przekazały ich w moje ręce, więc powiedzmy, że są one czysto wirtualne.

Przedstawione tutaj przeze mnie 20 koncepcji architektonicznych ma na celu przede wszystkim uporządkowanie chaosu, jaki panował do tej pory wokół cementowni Grodziec i pokazanie ludziom, a przede wszystkim władzom miasta, że ten obiekt wciąż żyje. Przynajmniej na papierze i w moim sercu.